Хятадын археологи судлал: Өвөр Монгол дахь үндэсний соёлын өвүүд
Өвөр Монголд үндэсний зэрэглэлийн соёлын өвийг хамгаалах 149 нэгж байдаг. Улсаас тусгайлан хамгаалж буй эдгээр соёлын өв нь Хятадын үндэстний түүхийн гүн ой санамж, Хятадын соёл иргэншлийн удамшлын баялаг кодыг агуулдаг юм. Өвөр Монголын Өдрийн сонины мултимедиа хэрэгслээр мэдээлж буй "Өвөр Монгол дахь үндэсний соёлын өвүүд" хэмээх төслийн хүрээнд үндэсний өвийн 60 газрыг сонгон , үндэстний соёлын чухал чухал өвийг хамгаалах гүн гүнзгий утга учир жич түүний түүхийг судалж буй юм. Энэ нь Хятадын умард нутгийн соёлын генийн тайлал мөртөө тайлбар болох юм.
Өнөөдрөөс та бүхэн бидний эрэл хайгуулын ул мөрөөр умард нутгийн түүх соёлтой танилцах болно. Эртний болон орчин үеийн түүхнээс бид Хятадын үндэстний олон талт байдал, эв нэгдлийн агуу үйл явцын талаар гүнзгий ойлгож, Өвөр Монголын гайхамшгыг мэдрэх болно.
Одоогоос 40 гаруй жилийн өмнө Ляонин мужийн баруун хэсэг дэх Нү Лүэр уулны хойд бэлд Далин голын салбар урсгал Манню голын дээд хэсэгт томоохон суурьшлын газрыг илрүүлэв. Шин Лунгүй хэмээх энэхүү томоохон археологийн олдвор нь Хятадын соёл иргэншлийн түүхийг 3000 жил урагшлуулж, эндхийн өвөг дээдэс бүр 8000 гаруй жилийн өмнөөс газар тариалан, загас агнуур, ан агнуур, цуглуулга, мал аж ахуй зэрэг суурин амьдралаар амьдарч эхэлснийг нотолсон юм. Энэхүү олдвор нь Хятадын үндэстний 8000 жилийн соёл иргэншлийн түүхийг баталж, археологийн нийгэмлэгийг гайхшруулж, "Хятадын анхны тосгон" гэж нэрлэгдэв.
Тэд 40 гаруй жилийн дараах өнөөдөр бид ӨМӨЗО-ны Улаанхад хотын Уухан хошууны Шин Лунгүй суурингийн Шин Лунгүй тосгоны зүүн хэсэгт орших энэхүү агуу түүхэн дурсгалт газрыг зорин хөдөлжээ. Салхины сэвшээнд өвс найгасан алтан намрын цагт Шин Лунгүй суурингийн дэргэд "Хятадын анхны тосгон" гэсэн тэмдэг өндөрт харагдана. 1996 онд энэ газрыг Төрийн Зөвлөлөөс үндэсний соёлын өвийг хамгаалах нэгжийн 4-р ээлжийн жагсаалтад оруулсныг туурийн бичээс болон танилцуулгаас ойлгов.
Шин Лунгүй соёлын өвийн дурсгалт газар нь Хятадын балар эртний сууринг судлах хамгийн төгс сорьцуудын нэг байх ёстой. Өнөөдөр Шин Лунгүй үндэсний археологийн цэцэрлэгт хүрээлэнг идэвхтэй хөгжүүлж байна. Түүх, бодит байдал давхцасан энэхүү сайхан шаргал намар бид түүхийн тухай сайхан яриа эхлүүлье.
8000 жилийн түүхийн том үүдийг нээв
"Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газрыг анх 1982 оны намар, өвлийн улиралд илрүүлэв. Энэ нь үндэсний соёлын өвийн дурсгалт газрын судалгааны хоёр дахь үе шат байсан юм. Археологийн хүрээлэн, Хятадын Нийгмийн шинжлэх ухааны академийн Өвөр Монголын ажлын хэсэг, орон нутгийн соёлын дурсгалт газрууд, соёлын төвүүд археологийн хайгуул хийж, зузаан элсэн сав, шавар сав олжээ. Эзгүй газарт цацагдсан хэлтэрхийнүүд нь товойсон нийлмэл хээгээр чимэглэгдсэн байсан бөгөөд энэ нь одоо байгаа археологийн олдворын ижил төстэй вааран эдлэлээс ялгаатай байв гэж Уухан хошууны соёлын дурсгалыг хамгаалах төвийн захирал Жян Шишүнь танилцуулав.
Тус газар нутаг дэвсгэрийн хувьд том бөгөөд агуулгаараа баялаг. Энэ төрлийн соёлын дурсгалт өвийн мөн чанар, урт хугацааны соёлтой харилцах харилцааг ойлгохын тулд манай баг 1983 онд малтлага хийж эхэлсэн гэж Ян Хү, Жү Яньпин нарын бичсэн "ӨМӨЗО-ны Уухан хошуу дахь Шин Лунгүй дурсгалын малтлагын товч тайлан"-д тэмдэглэсэн байдаг.
Холбогдох баримтаас үзвэл, Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газрын анхны малтлага нь соёлын хуримтлалын давхаргыг шинэчилж, Шин Лунгүйн соёл болон Хуншань соёл хоорондын давхраа зүйн харилцаа эрт байсныг олж тогтоосон байна.
"Шин Лунгүй соёлын өвийн дурсгалт газар бол өнөөг хүртэл Хятадын умард нутгаас олдсон балар эртний хамгийн эртний, хамгийн том, хамгийн бүрэн суурин газар юм. Энд Шин Лунгүй соёлын өвийн нийт 153 дурсгалт газрыг малтлага хийж илрүүлсэн мөртөө бүх байшингууд нь дөрвөлжин хэлбэртэй, дугуй булантай, зарим нь бага зэрэг тэгш өнцөгт хэлбэртэй байж, бүгд хагас нь газар доорхи барилгууд юм. Эдгээр хагас газар доорх байшингууд нь баруун хойноос зүүн урагшаа цэгцтэй байрласан нь суурин газрын төлөвлөлтийг сайтар төлөвлөж байсныг бүрэн нотолж байна. Суурин газрын гадна ухсан зууван суваг нь тодорхой хамгаалалт буюу хилийн чиг үүрэгтэй.
Хүмүүсийн гайхшралыг төрүүлсэн зүйл бол малтлагын үеэр 30 гаруй орон сууцны булш олдсон явдал байв. Зарим мэргэжилтнүүд Шин Лунгүй дахь өрөөний оршуулга нь Хятад улсаас олдсон анхны ердийн тасалгааны оршуулга бөгөөд ингэснээр манай улсад балар эртний өрөөний оршуулгын судалгааны шинэ талбарыг нээж байна гэж зарим шинжээч хэлэв. Тэдгээрийн дотроос хүн гахайн хамтарсан булш M118 камерт булш археологийн нийгэмлэгээс ихээхэн анхаарал хандуулж байна.
118-р булшны эзэн нуруугаараа хөлөө эгцлэн хэвтэж байв. Хүний араг ясны баруун талд булшны шалны талыг эзэлсэн хоёр бүтэн гахайн араг яс байсан. Гахайн дөрвөн хөлийг бүхэлд нь боосон шинж тэмдэг илэрчээ. Мэргэжилтнүүд булшны эзэн эрэгтэй, гахай нь нэг эр, нэг эм байсныг нотлов. Хүн, гахай хоёрыг хамт оршуулдаг энэхүү заншил нь эртний ард түмний өвөг дээдсийнхээ сүнс, гахайн сүнсийг тахиж байсныг илтгэж, өвөг дээдсийнхээ тахилга, гахайн шүтлэгийг нэгтгэж ирсний бодит гэрч юм.
Шинэ чулуун зэвсгийн үеийн тод дүр төрхийг харав
Мөн Уухан хошуунаас Хуурай газар тариалангийн шар будааны дээжийг Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газарын Шин Лун хотгороос цуглуулав. Мэргэжилтнүүд нүүрсжүүлсэн шар будаа, сорго үр тариаг шүүж үзээд морфологийн шинж чанар, хэмжээг нь харгалзан эдгээр шар будаа, соргог тариалангийн ургамал болохыг тогтоожээ. Хуурай газар тариалангийн археологи нь Хятад улсыг төдийгүй дэлхийг цочирдуулсан үйл явдал болов. Хятадын хуурай газар тариалангийн өлгий нутаг болохын хувьд Уухан хошууны хуурай газар тариалан эрхлэх систем нь НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллагаас "Дэлхийн чухал ач холбогдолтой хөдөө аж ахуйн өвийн тогтолцоо" цол хүртжээ. Гахайн гавлын яс, чулуугаар хийсэн луугийн барималууд мөн Шин Лунгүйн бусад соёлын дурсгалт газруудаас олджээ. Шин Лунгүйн соёлын дурсгалт газрын экскаваторчид мөн "Шин Лунгүйн соёлын зигзаг хээ бол урьд өмнө олдсон хамгийн эртний шугаман зигзаг хээ" гэж үздэг.
Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газрыг илрүүлж, малтсан нь Хятадын хойд нутгийн шинэ чулуун зэвсгийн үеийн түүхийг 3000 жилээр урагшлуулсан бөгөөд тухайн үеийн Ляонингийн баруун хэсгийн нийгмийн бүтэц, үйлдвэрлэлийн түвшин, амьдралын хэв маягийг судлахад онцгой ач холбогдолтой юм. 2014 онд "Хятадын соёл иргэншлийн үүсэл төслийн судалгааны бүлэг" Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газрын түүх, соёлын эрдэнэсийн үнэ цэнийг нэгтгэн дүгнэхдээ "Хятадын соёл иргэншлийн гарал үүсэл", "дэлхийн хуурай газар тариалангийн гарал үүсэл", "Хятадын "луу" соёлын гарал үүсэл", "Хятадын хаш соёлын гарал үүсэл" гэсэн таван түүхэн байр суурь өгсөн юм.
Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газар нь Уухан хошууны Шин Лунгүй суурингийн Шин Лунгүй тосгоноос 0.5 километрийн зайд оршдог тул уг газрыг олж илрүүлсэн газрын нэрээр нэрлэх тухай конвенцийн дагуу ноён Ян Ху анх “ӨМӨЗО-ны Уухан хошуу дахь Шин Лунгүй дурсгалын малтлагын товч тайлан”-д Шин Лунгүй соёл гэдэг нэрийг анх удаа санал болгосон нь Дундад неолитын үеийн энэхүү шинэ археологийн соёлыг нээснийг эрдэм шинжилгээний нийгэмлэгт зарласан юм.
Тэрээр товч танилцуулгадаа: "Шин Лунгүйн соёлын дурсгалт газраар төлөөлүүлсэн үлдэгдэл нь өвөрмөц олдворын бүлгүүд, тодорхой тархсан газар нутаг, оршин тогтнох тодорхой хугацаатай байдаг. Тэд археологийн соёлыг нэрлэх үндсэн нөхцөлийг хангасан бөгөөд Шин Лунгүй соёл гэж нэрлэсэн байна. Археологичид олдсон нүүрс болон бусад олдворууд дээр нүүрстөрөгч-14-ийн шинжилгээ хийж, Шин Лунгүй соёл 8000 орчим жилийн өмнө үүссэн болохыг тогтоожээ.
Хятадын Үсэггүй түүхийг хамгаалья
Шин Лунгүй соёлын төлөөллын хувьд, Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газар нь Хятадын соёл иргэншлийн үүсэл гарлын түүхэн бэлэг тэмдэг, чухал гэрч, Хятадын соёл иргэншлийг хадгалан үлдээх, өвлүүлэх чухал тээвэрлэгч юм. Энэхүү эртний соёлын дурсгалыг хамгаалахын тулд Уухан хошууны Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газрын нутаг дэвсгэр дэх 200 акр газрыг хашиж, хяналтын төхөөрөмж суурилуулаад байна. Хяналтын зургуудыг бодит цаг хугацаанд Уухан хошууны соёлын дурсгалт зүйлсийг хамгаалах төвд дамжуулах боломжтой.
Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газрын хамгаалах баазад соёлын дурсгалыг хамгаалагч Тянь Жинпин ханан дээрх хуучин гэрэл зургийг заагаад: “Энэ бол 18 настай би” гэж хэлэв. 40 гаруй жилийн өмнө тэрээр нутгийнхантайгаа хамт Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газрын археологийн малтлагад археологийн багийн "туслах"-аар оролцож байв. Зургаан жил туслахаар ажилласан нь түүнийг болон археологийн хооронд гүнзгий холбоо тогтоожээ. Одоо 60 насыг давсан Тянь Жинпин энэ газарт өдөрт хоёр удаа эргүүл хийдэг. Тянь Жинпиний үүрэг малтлагад оролцогч байснаас асран хамгаалагч болж өөрчлөгдсөн ч түүний анхны зорилго нь өөрчлөгдөөгүй хэвээр байдаг. "Энэ газар олон орны археологийн мэргэжилтнүүд зочилсон. Эдгээр соёлын дурсгалт зүйлсийг хамгаалах нь бидний язгуураа хамгаалж байгаа хэрэг гэдгийг илүү олон хүн ойлгоосой гэж хүсч байна." гэж тэрээр бас хэлж байв.
Одоогийн байдлаар Улаанхад хот Шин Лунгүйн соёл, Жао Баогөүгийн соёл, Хуншаны соёл зэрэг нийт 8 археологийн соёлын төрлийг олж, нэрлэсэн нь Хятад улсын хамгийн их археологийн соёлын нэр бүхий мужийн зэрэглэлийн хот болгож байна. Үргэлжлүүлж буй үндэсний соёлын дурсгалт зүйлийн дөрөв дэх удаагийн судалгааны ажлын хүрээнд Улаанхад хотоос 269 шинэ дурсгалын газар илрүүлж, энэхүү томоохон соёлын дурсгалт хотын соёлын дурсгалт газрын зургийг дахин шинэчилсэн байна.
Ляонин баруун хэсгийн Чю Лин ууланд байрладаг Шин Лунгүй соёлын дурсгалт газар нь 8000 жилийн соёл иргэншлийн нууцыг чимээгүйхэн өгүүлж байдаг. "Хятадын анхны тосгон" гэгддэг энэхүү түүхийн өмнөх дурсгалт газар нь Хятадын үндэстний соёлын гүн гүнзгий ой санамжийг хадгалаад зогсохгүй, цаг хугацаа, орон зайг даван туулах эрч хүчээрээ орчин үеийн дэлхийн соёл иргэншлийн солилцоо, харилцан суралцахад дорно дахины гүн ухааныг шингээсэн юм.
Ерөнхий төсөвлөгч : Ван Шяоте,Лю Жин
Гүйцэтгэх продюсер : Хэ Вэньжюнь
Төсөвлөгч/продюсер: Ли Шя
Ннэгдэлтэй зохицуулагч :Цүй Нань, Зоригт, Жян Фан
Зохицуулалт : Вэй На,Ван Тана, Шяо Лү
нэвтрүүлгийн чимэглэгч : Сү Хао
Сэтгүүлч: Ли Шя, Кан Лина, Д.Мөчир
Зураглаач: Хуан Яньфэй, Хөвчин, Сансар
Эвлүүлэгч: Хуан Яньфэй
Шинэ мэдээллийн
хэрэгслээр гүйчэтгээгч : Ли Жэнь
